TRASA:
● Aleja Niepodległości, „Kolonia PZL”
● Dom kierowników wydziałów
● Służbowa willa-bliźniak zastępców dyrektora
● Służbowa willa dyrektora naczelnego
● „Jadernówka” Oddział Fotograficzny Muzeum Regionalnego SCK w Mielcu
ODLEGŁOŚĆ MIĘDZY OBIEKTAMI
Długość przejścia/przejazdu na całej trasie wynosi 3,5 km.
Sumaryczny czas pieszego przejścia pomiędzy obiektami: 40 min.
Sumaryczny czas przejazdu rowerem pomiędzy obiektami: 11 min.
W Mielcu nie zachowały się w oryginale budynki mieszkalne powstałe do września 1939 r. – wszystkie były poddawane zmianom budowlanym (remonty, modernizacje wnętrz, elewacji), natomiast willę dyrektora naczelnego wytwórni płatowców PZL niemal przywrócono do pierwotnego stanu. Przedwojenne obiekty mieszkalne są obecnie pod adresami: ul. Kochanowskiego 2, 4, 5 i 6 (dawne bloki dla robotników), ul. Kochanowskiego 1 i 3 (dawne bloki dla majstrów), ul. Asnyka 1, 2, 3 i 4 oraz ul. Fredry 4 (dawne bloki robotnicze), al. Niepodległości 20 i 22 (dawne bloki urzędnicze), ul. Czarneckiego 1 i ul. Skłodowskiej-Curie 6 (bloki dla inżynierów), ul. Skłodowskiej-Curie 8 (blok dla kierowników wydziałów).
Budowa osiedla wiązała się z napływem kadry lotniczej do pracy w PZL Wytwórni Płatowców nr 2 Mielec-Cyranka. Powstająca fabryka potrzebowała robotników oraz dobrze wykwalifikowanego personelu technicznego i urzędniczego. Tym samym stało się konieczne zaprojektowanie osiedla mieszkaniowego dla pracowników zakładów i ich rodzin. Za opracowanie założenia urbanistycznego odpowiadało kierownictwo budowy na czele z mjr. inż. arch. Piotrem Czyżewskim. Wyznaczona pod osiedle powierzchnia miała ok. 20 ha. Na tym terenie zamierzano zbudować kolonię mieszkaniową, złożoną z 27 bloków mieszkalnych różnego typu. W planie znalazła się również willa dyrektorska, dwie wille dla wicedyrektorów wytwórni, dom społeczny, szkoła podstawowa, szpital, kościół, stadion sportowy, budynek pocztowy.
Od 1 września 1937 r. przez dwa lata do wybuchu II wojny światowej realizowano sześć inwestycji COP-u. Lotnisko wojskowe powstawało dla organizowanego w Mielcu nowego pułku polskiego lotnictwa bombowego oraz na potrzeby oblotów samolotów zmontowanych w PZL-Mielec. Na polu wzlotów ułożono z betonowej trylinki główny pas startowy i drogę kołowania. W 1939 r. przygotowano fundament pierwszego z dwóch hangarów wojskowych i wykonano wykop pod drugi hangar.
W „Kolonii PZL” zbudowano 16 wielorodzinnych bloków mieszkalnych, blok dla specjalistów oraz dwie wille dyrektorskie (jednorodzinną i dwurodzinną typu „bliźniak”). Za podstawę przy projektowaniu osiedla wzięto moduły kwadratowe o wymiarach 83 x 80 m, na których umiejscowiono po dwa bloki mieszkalne. W każdym budynku były trzy kondygnacje nadziemne oraz piwnice, w których znajdowały się również schrony. Na poddaszach do dyspozycji mieszkańców były strychy gospodarcze i pralnie.
Po podjęciu przez władze państwowe decyzji o przystąpieniu do licencyjnej produkcji samolotów cywilnych dla aeroklubów i wojskowych dla polskiego lotnictwa (najpierw z silnikami tłokowymi Po-2 czyli CSS-13, później odrzutowymi MiG-15 i MiG-15 bis pod nazwą Lim-1 i Lim-2) zadecydowano o rozbudowie osiedla mieszkaniowego dla nowych pracowników zakładów lotniczych.
Pochodzące z czasów COP-u bloki sąsiadują obecnie z blokami powstałymi już w latach powojennych. Zachowały się ich specyficzne klatki schodowe, z charakterystycznymi dla wykończenia budynków z tego okresu drewnianymi poręczami na stalowych konstrukcjach. Unikatowe są także wertykalne przeszklenia klatek schodowych, choć oceniając elewację budynków, nie ma tutaj wdrożonych detali architektonicznych.
Drugim punktem na trasie jest znajdujący się pod adresem ul. Marii Skłodowskiej-Curie 8 dawny blok dla kierowników wydziałów (obecnie Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna). Następnie udajemy się w kierunku willi zastępców dyrektora (ul. Chopina 16). Tę bliźniaczą willę wyróżniają połączone balkony elewacji frontowej. Oszczędny wyraz plastyczny rekompensowała olbrzymia powierzchnia mieszkalna – 220 m2 i jej dobre rozplanowanie. Każda z obu części posiadała własną klatkę schodową, a dwukondygnacyjny układ był podzielony na strefy: dzienną i nocną. W mieszkaniu wyróżniono następujące pomieszczenia: pięć pokoi, dwie łazienki, kuchnię oraz służbówkę, wiatrołap i halle na obu kondygnacjach. W jego skład wchodziły także garaż, kotłownia, skład opału i znajdujące się w podpiwniczeniu komórki gospodarcze. W 2015 r. budynek został sprzedany przez starostwo powiatu mieleckiego i stoi niezagospodarowany (ostatnio mieściło się tu Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, przeniesione na ul. Żeromskiego).
Następny punkt zwiedzania to willa dyrektora naczelnego mieleckich zakładów lotniczych (ul. Chopina 18), uznawana za największy majstersztyk architektoniczny osiedla. Dzisiaj to siedziba Agencji Rozwoju Regionalnego „MARR” SA. Została zaprojektowana jako budynek wolno stojący. Do willi prowadziły obszerne schody, zakończone podcieniem wspartym na trzech okrągłych słupach. Przedsionek stwarzał możliwość przejścia do dwóch odrębnych funkcjonalnie segmentów. W części mieszkalnej zaprojektowanego układu można było wyróżnić przestronny pokój i jadalnię dostępną z hallu głównego, wraz z amfiladą i tarasem ogrodowym. Część gospodarcza, położona po przeciwnej stronie domu, mieściła kuchnię ze spiżarnią, służbówkę oraz niewielki aneks na kredens. Do tych pomieszczeń prowadziło osobne wejście gospodarcze. Garderoba, łazienka z wydzielonym WC oraz cztery sypialnie znajdowały się na górze. Metraż był tu naprawdę spory – powierzchnia mieszkalna obejmowała 257 m2. W piwnicach umiejscowiono dodatkowe pomieszczenia gospodarcze i garaż.
Ostatnim punktem na trasie jest położony nieopodal stacji PKS i dworca PKP Oddział Fotograficzny Muzeum Regionalnego SCK w Mielcu – „Jadernówka”. Kierujemy się tam wzdłuż al. Niepodległości, przecinamy ul. Torową, skręcamy w ul. Jadernych i idziemy pod numer 19. Placówka mieści się w murowanym domu, zbudowanym w latach 1904–1906 przez fotografa Augusta Jadernego. Budynek został zaprojektowany przez Stanisława Bronisławskiego jako budynek parterowy z jednym pomieszczeniem użytkowym na poddaszu. Zakład fotograficzny Jadernych funkcjonował w tym budynku przez blisko osiemdziesiąt lat. Placówka muzealna działa tutaj od 1987 r. Zobaczymy tu także zdjęcia prezentujące Mielec w latach budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego. Poza dokumentacją fotograficzną tego okresu „Jadernówka” oferuje także lekcje muzealne. Muzeum słynie z wyjątkowych zbiorów dawnych aparatów fotograficznych. Dział posiada ponad 40 tysięcy eksponatów, w tym fotografie, negatywy, blisko 300 starych aparatów fotograficznych, statywy, lampy błyskowe, światłomierze, sprzęt ciemniowy i laboratoryjny, powiększalniki, kasety na klisze szklane, kamery filmowe, rzutniki oraz prasę i literaturę fotograficzną. To cenna kolekcja tematyczna, którą warto poznać.
