TRASA
● Hotel barona Stefana de Roppa z Poznania
● Kamienica czynszowa przy ul. Asnyka 1
● Mural „Łoś”
● Kamienica czynszowa przy ul. Grunwaldzkiej 6
● Urząd Pocztowy
● Kamienica czynszowa przy ul. Jagiellońskiej 12
● Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Fryderyka Chopina
● Ambulatorium Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
● Osiedle robotnicze Fabryki Obrabiarek H. Cegielski S.A.
● Osiedle PZL
● Osiedle majsterskie Fabryki Obrabiarek H. Cegielski S.A.
● Hotel PZL
DODATKOWE
● PZL Wytwórnia Silników – brama wejściowa
● Pomnik PZL WSK – bulwary
ODLEGŁOŚĆ MIĘDZY OBIEKTAMI
Długość przejścia/przejazdu na całej trasie wynosi 11,90 km
Sumaryczny czas pieszego przejścia pomiędzy obiektami: 150 min
Sumaryczny czas przejazdu rowerem pomiędzy obiektami: 54 min
Ze względu na długość przejścia pieszego rekomendowane jest wypożyczenie roweru lub skorzystanie z komunikacji miejskiej.
W Rzeszowie na trasie znajduje się kilkanaście punktów. Zwiedzanie zaczynamy od dawnego Hotelu Rzeszów przy ul. Asnyka 10. Budynek ten został zaprojektowany przez warszawskiego architekta Zygmunta Tarasina dla barona Stefana de Roppa z Poznania, wszechstronnie wykształconego człowieka, który od 1926 r. pełnił funkcję dyrektora Międzynarodowych Targów Poznańskich. Widząc szybki rozwój gospodarczy Rzeszowa, postanowił zainwestować swój kapitał w mieście o obiecujących perspektywach.
Kolejne prywatne inwestycje, na które warto zwrócić uwagę to: kamienica czynszowa przy ul. Asnyka 1, wybudowana przez znanego rzeszowskiego przedsiębiorcę Ignacego Krausa w latach 1937–1938 pod wynajem dla kadry kierowniczej Polskich Zakładów Lotniczych Wytwórni Silników Samolotowych nr 2 w Rzeszowie; kamienica czynszowa przy ul. Grunwaldzkiej 6 wybudowana w latach 1937–1938 przez lokalną spółkę handlową „I. Schaitter i spółka” kierowaną przez Michała Gottmana, która na budowę kamienicy otrzymała pomoc finansową od Państwowych Zakładów Lotniczych w Warszawie oraz kamienica czynszowa przy ul. Jagiellońskiej 12. Budynek ten powstał w latach 1937–1938 według projektu wspomnianego już zespołu Mackiewicz–Holzer. Podobnie jak w przypadku domu przy ul. Asnyka 1, również i ten wynajmowany był pracownikom PZL WS nr 2. Inwestorem domu był Michał Kraus, brat Ignacego Krausa. W kamienicy przy ul. Jagiellońskiej 12 występują na osiach narożnych wgłębne loggie, oś środkowa została natomiast zaakcentowana trzykondygnacyjnym wykuszem, „spiętym” po obydwu stronach opływowymi balustradami balkonów. Wykusz wieńczy szeroki taras, ujmujący podwyższoną, użytkową kondygnację poddasza. Poznane modernistyczne kamienice czynszowe oferowały mieszkania o najwyższym standardzie pod względem powierzchni i wyposażenia. Jako jedne z pierwszych w mieście były również przykładem zastosowania konstrukcji żelbetonowej.
Jednym z punktów na trasie jest znajdujący się przy ul. Grunwaldzkiej, od strony ul. Jana III Sobieskiego, mural „Łoś”. Na elewacji budynku, w skali 2:1, namalowano samolot PZL.37 „Łoś”, za którego produkcję odpowiadały zakłady związane z Centralnym Okręgiem Przemysłowym.
Jednym z najciekawszych obiektów związanych z latami COP-u w Rzeszowie jest Urząd Pocztowy przy ul. Moniuszki 1. Zgodę na budowę obiektu na gruntach kościelnych w 1937 r. wydał magistrat miasta Rzeszowa. Była to odpowiedź na rosnące potrzeby mieszkańców na usługi pocztowe. Autorem projektu jest lwowski architekt Stanisław Odyniec-Dobrowolski. Z dokumentów wynika, że Tadeusz Mulicki, główny architekt miejski, z uwagi na brak obowiązującego planu miejscowego zagospodarowania terenu, nie narzucił żadnych ograniczeń co do ukształtowania architektonicznego obiektu.
Na trasie znajduje się także Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Fryderyka Chopina przy ul. Szopena 2. Budowę obiektu według projektu lwowskiego architekta Jana Semkowicza rozpoczęto w 1939 r. Niestety, nie udało się ukończyć go przed wybuchem II wojny światowej. Prace zamknięto już w latach powojennych.
Następne obiekty mające swoje korzenie w Centralnym Okręgu Przemysłowym to budynki mieszkalne związane z Fabryką Obrabiarek H. Cegielski S.A. oraz PZL. Kierujemy się do nich autobusem komunikacji miejskiej (do przystanku Hetmańska/W. Pola 06) lub pieszo (1,5 km, ok. 19 min spaceru, przy okazji po drodze można zobaczyć gmach Filharmonii Podkarpackiej oraz zamek Lubomirskich), ul. Szopena, do placu Śreniawitów, skręcając w ul. Hetmańską. Na rogu ulic Hetmańskiej i Czackiego znajduje się budynek dawnego Ambulatorium Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o funkcjonalistycznej surowej bryle. Dziś budynek stanowi część kompleksu Przychodni Specjalistycznej nr 1. Po ok. 500 m dochodzimy do ul. Hetmańskiej 43 – kolejnego punktu na trasie. Znajdują się tutaj dwa bloki wybudowane dla robotników zakładu Cegielskiego. Usytuowano je równolegle do siebie, wzdłuż osi północ – południe, w celu uzyskania odpowiedniego nasłonecznienia wnętrz.
Z ulicy Hetmańskiej kierujemy się w stronę skrzyżowania z al. Powstańców Warszawy. Wchodzimy na tereny Politechniki Rzeszowskiej, mijając jej liczne budynki, dochodzimy do ul. Poznańskiej, przy której zlokalizowany jest kolejny punkt trasy – osiedle majsterskie Fabryki Obrabiarek. Za jego koncepcję odpowiadał Kazimierz Dziewoński. Plan był gotowy w październiku 1937 r., a w grudniu tego roku projekt pierwszych 20 dwurodzinnych domków robotniczych został pozytywnie zaopiniowany przez prezydenta miasta. Według założeń liczba bliźniaczych obiektów jednorodzinnych miała sięgnąć 124. Projekt osiedla był spójny kompozycyjnie, a przy tym wdrażana tam zabudowa miała prestiżowy charakter. Do 1 września 1939 r. zrealizowano jedynie jego pierwszą część, a w latach powojennych prace były wykonywane w oparciu o inne niż pierwotnie projekty.
Z ul. Poznańskiej kierujemy się w ul. Dąbrowskiego. Tutaj powstało w latach COP-u osiedle PZL. Bloki znajdują się obecnie przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie oraz ul. Bohaterów Westerplatte. Osiedle powstało jako odpowiedź na rosnącą liczbę pracowników Wytwórni Silników nr 2 PZL. Firma produkująca silniki lotnicze prowadziła z Urzędem Miejskim w Rzeszowie rozmowy na temat dofinansowania na rzecz rozbudowy zakładów, jednak z braku środków działania tego typu nie zostały podjęte. Miasto wyszło za to naprzeciw planom budowy osiedla robotniczego, które zaprojektowano przy ul. Dąbrowskiego, w południowej części miasta. W fabryce pracowało już w początkach jej funkcjonowania ok. tysiąca osób, stąd kwestie mieszkaniowe były tematem wyjątkowo aktualnym. Według planu osiedle miało składać się z siedemnastu budynków wielomieszkaniowych, rozlokowanych na terenie sięgającym 18 tys. m2.
W ramach osiedla wyróżniamy trzy typy zabudowy. Dla robotników przeznaczono cztery bloki (obecnie ul. Bohaterów Westerplatte 3, 5, 7, 9), które wykonała firma Dźwigar z Gdyni. Odpowiadała ona również za postawienie bloku majsterskiego (obecnie ul. Bohaterów Westerplatte 1). Wybudowano także bloki dla urzędników i inżynierów (obecnie ul. Skłodowskiej-Curie 2, 4, 6, 8) oraz wille dyrektora i jego zastępców. Prace ruszyły jesienią 1937 r., a do września 1939 r. postawiono dziewięć budynków wielomieszkaniowych i dwa indywidualne.
Bloki pochodzące z lat COP-u są wciąż użytkowane, a przeprowadzane w latach późniejszych remonty nie wpłynęły znacząco na ich architekturę. Zachowane zostały zdobione w geometryczne kształty posadzki na klatkach schodowych oraz charakterystyczne metalowe balustrady z drewnianymi, zaokrąglonymi poręczami. Wnętrza klatek oddają klimat tamtych lat.
Mimo iż przedstawione osiedla robotnicze nie doczekały się pełnej realizacji, są one pierwszymi w Rzeszowie przykładami nowoczesnego budownictwa socjalnego, u którego podstaw leżała konieczność zapewnienia każdemu mieszkańcowi dostępu do powietrza, światła, ciepła, zieleni i ciszy. Stąd w przedstawionych założeniach zastosowano optymalne systemy nasłonecznienia i przewietrzania osiedli oraz stworzono logiczne układy komunikacyjne. Osiedla robotnicze miały również sprzyjać rozwojowi osobistemu mieszkańców. W tym celu zapewniały im wolny dostęp do infrastruktury edukacyjno-usługowo-rekreacyjnej.
Naprzeciw osiedla PZL przy ul. Dąbrowskiego 87 znajduje się kolejny hotel wybudowany przez wspomnianego już barona Stefana de Roppa z Poznania dla pracowników PZL. Współpracujący z inwestorem architekt Zygmunt Tarasin zaprojektował interesującą bryłę o efektownym, ekspresyjnym narożu.
Tutaj możemy zakończyć spacer po trasie Szlaku. By dotrzeć do dworca kolejowego bądź autobusowego najlepiej skorzystać z komunikacji miejskiej. Korzystamy z linii jadącej do centrum, do ul. Piłsudskiego. Ci, którzy zdecydują się na długi pieszy spacer (dystans 5 km, ok. 60 min), mogą przejść w stronę centrum ul. Dąbrowskiego, ul. Hetmańską bądź terenami zielonymi wzdłuż rzeki Wisłok.
Dodatkowe miejsca związane z historią COP-u to brama wejściowa dawnej Wytwórni Silników PZL, obecnie – od 1 lipca 2015 r. – Pratt&Whitney (ul. Hetmańska 120a) oraz znajdujący się nieopodal zapory, przy rzeszowskich bulwarach, pomnik PZL WSK, poświęcony historii zakładów.
